Qoraa Caana Oo Mudo Sanad iyo badh ah u xidhan Madaxtooyada Somaliland iyo Xaaladisa Caafimaad oo laga dayrinayo.

Hargeisa(BGM) Aqoonyahan Jaamac cilmi Jiir oo ah qoraa caan ah oo wax  ka qora xaalada dalka Somaliland markaasi marayo khaasatan musuqmaasuqa, qaraabo kiilka Eexda,iyo xatooyada xoolaha dadweynaha ee ay ku kacayso xukuumada Siilaanyo ayaa mudo sanad iyo badh ah u xidhan qoyska madaxtooyada iyo wasiir xirsi.

Qoyska madaxtooyada iyo wasiir Xirsi ayaa u adkaysan waayey qoraalada aqoonyahanku ka qoray, waxaanay ku rideen jeelka oo uu ilaa hadeer ku xidhan yahay, iyadoo jeelka dhexdiisa loogu geystey jidh dil iyo ciqaab.

Qoraaga ayaa aad iyo aad ugu xanuusanaya jeelka dhawacyadii iyo jidh dilkii lagu sameeyey awgeed, waxaana ugu sii daran isagoo loo diidey in qoyskiisu soo booqdaan.

Laamaha u dooda xuquuqda aadanaha ee ka hawl gala jamhuuriyada somaliland waa in ay u kuur galaan xaalada caafimaad ee ka sii dareysa ee uu ku nool yahay Qoraagaasi sharci darada ku xidhani.

Waxaa kale oo aanu xaalada xun ee uu ku nool yahay aqoonyahan Jaama Cilmi Jiir u gudbin doonaa hayadaha caalamiga ah ee u dooda xuquuqda aadanaha ee Amnesty International iyo Human Rights Watch.

Abdalle6767@gmail.com
ISHA KU HAY BALIGUBADLEMEDIA.COM

“Sharcigu waxa uu u suurtageliya dadka inay himilooyinkooda gaadhaan, dadkana waa kala illaaliyaa, dawladdana waa ka illaaliyaa”

The law helps people achieve their goals, and protects people from each other and from the state”

“Sharcigu waxa uu u suurtageliya dadka inay himilooyinkooda gaadhaan, dadkana waa kala illaaliyaa, dawladdana waa ka illaaliyaa”

Sannadkii 1995 aniga oo joogaa magaalada Djibouti, ayaa waxa noo sheekeeyay Mareeyihii Huteelka Sheraton Djibouti oo ay waqtigaas ay lahayd dawladdu, ayaa sheekadii noogu bilaabay, “Waxa dhowaan ku soo degay huteelkan [Sheraton] nin maalqabeen ah oo waddanka Kuuriyada Konfureed (South Korea) ka socda. Ninkaasi waxa uu ii sheegay inuu sharkado badan uu u wakiil yahay oo uu u raadinayo meelo uu maalgeliyo, Ninkaas aad ayaan u soo dhoweeyey,” buu yidhi Maareeyihii Hotel Sheraton, waxanu intaa ku daray,

“Waxan uga sheekeeyey oo u amaanay Dalkan Jamhuuriyadda Djibouti, in dalku uu leeyahay Dekad iyo Garoon diyaaradood oo casri ah iyo suuq ganacsi oo xor.  Ninkii Reer Kuuriya oo dhawr casho joogay, ayaan la kulmay habeenkii uu tegayey oo aan warraystay, waxanu ii sheegay in aanu wax maalgelin ah ku samayn doonin Djibouti, kuna dhiirrigelin doonin sharkadaha uu wakiilka ka yahay.  Aniguna waxaanu u sheegay in dalkan 80 sannadood ay Dawladda Faransiiska haysatay, waxa uu iigu jawaabay, ‘Sidaas darteed, waxan la kulmay dadkii Faransiiska ahaa ee degganaa dalkan Djibouti, waxanan waydiiyey waxay maalgashi igu samayn waayeen dalkan ay muddadaas dheer ay joogeen? Balse, waxay ii sheegeen in ay maalgashiga qudha ay ku sameeyeen uu yahay dekadda oo ciidanka badda ee Faransiis joogo iyo garoonka diyaaradaha oo Ciidanka Cirka ee Faraansiis deggan yahay.

Labada meelood oo keliya ayaan maalgelinay, sababta oo ah magaaladan haddaad debadda uga baxdo waxa deggan dad aan Sharci ku noolayn oo aan aaminsanayn lahaanshaha gaar ahaaneed oo kugu qabsanaya wixii aad samayso Sharci kasta haddii aad sidato, sidaas darteed haddii aad raadinayso meel aad maalgashato dalka jaarka ah ee Itoobiya qabo,’ ayuu igu qanciyey Ninkii Kuuriyaanka ahaa,” ayuu yidhi Mareeyihii Huteelka Sheraton Djibouti.

Qoladayadii reer Soomaaliya ee qaxootida ah waa ku qanacnay sheekadii, annaga oo ka soo qaxnay guryahyagii, beerahayagii iyo maal iyo mood wixii aan lahayn oo dad kale iska qabsadeen. Waxa aynu ka warhaynaa shirkadihii shidaalka ka baadhayey Somaliland ee Dawladdu sharciga siisay sida loogu qabsaday dhul qarfa ah oo cidla oo aan la degganayn, dabadeedna ay iskaga huleeleen.

Sidoo kale, shirkadahii buuraha cidlada ah macdanta ka baadhayey, ayaa iyakana lagu qabsaday oo laga sheegtay iyaga oo sharci heshiis ah wata, kuwaasina waa guureen. Kuwa waddaniyiin ah ee rabay inay waershado samaystaan ciidii Illaahay meesha dhigay ayaa laga sheegtay oo loo diiday. Dhulkii seeraha ahaan jiray in dib loo xidho waa la diiday. War bal amuurtan kaalay.  Hadda waxa laga faaloonayaa oo loo botorinayaa shirkado soo hawaystay inay maalgashi ku samaeeyaan Dekadda Berbera. Xaggee marka loo kacayaa? Dadka Somaaliyeed meel kasta ay joogaan waa xoola dhaqato, xoolaha ninkii xoog leh ee tol badan ayaa dhaca. Ma jiro lahaansho gar ahaaneed iyo sharci sidaas qeexayaa. Tii ayaan magaalo iyo dawlad la nimid. Ma aynaan wada noolan jirin ee Khawaaje ayaa isugu keen keenay magaalooyin uu samaystay magac, dalna ina siiyey.  Markuu innaga tegay soddan sanno kadib waa burburinay oo sidii aan u noolan jirnay ee beeliba ay meel degi jirtay ayaan ku noqonay. Hadda ayaa dib dedaal loogu galay in bal sida dadwayga kale ee dunida loo noolaado oo sharci lagu noolaado. Ayaan qaar sheeganaya Madax-dhaqameedyo iyo Barafasooro ayaa ololaynaya in haddana dib loo guuro.  Madaxweyne Barack Obama ayaa dhammaadkii sannadkii hore cafis siiyey dad aan sharci degganaasho joogin Dalka Maraykanka. Digriitadaas cafiska ahayd waxay saamaysay oo degganaasho sharci ah siinaysay Shan malyuun oo qof. Dhawr Gobol oo dalka Maraykanka ka mid ah, ayaa dacwad ka furtay Maxkamad Hoose oo ku taal Gobalka Taagsis (Texas). Maxkamadahaas waxay daadifaysay oo waxba kama jiraan ku go’aamisay Digriitadii Madaxweyne Barack Obama.  Dawladda iyo Madaxweynaha waxa u furin uun inuu Rafcaan ka qaato go’aanka Maxkamadda, oo uu u qaato Maxkamad ka sarreysa. Xaakinkii hawshiisii ayuu wataa, Maxkamadda Rafcaanka loo qaatay ama way ku raaci ama way jebin xukunkiisa, isaga wax dhibaato ihi ma soo gaadhayso. War bal day, boowe maxaa kuu baxay!!

Xukuumaddii Madaxweyne Cigaal dhisay sannadkii 1997, markii laga soo doogay ee laga heshiiyey Dagaalkii Sokeeye ee socday 1994 – 1996, ayaa waxay ka codsatay Hay’adihii Ajnebiga ahaa iyo Dawladihii Shisheeyaha, gaar ahaan UNDP inay dhinaca sharci ku xukunka (Rule of Law) ay wax kala qabtaan, taas ayaa keentay in dib loo furo Dugsiga Tababarka Booliska ee Mandheera, Abuuridda Kulliyadda Sharciga iyo Machadka Tababarka Shaqaalaha dhinaca Maamulka Maaraynta iyo Xisaabaadka. Saddexdiiba waa hirgaleen oo maanta waa shaqeeyaan.  Labadii Gole ee Xeer-dejinta [Wakiillada iyo Guurtida] ee sannadihii 1993 ilaa 2003, waxay iyana ku guulaysteen inay ansixiyaan Xeerar badan oo maanta dalku ku dhaqmo, haseyeeshee weli fari kama qodna oo wax loo baahan yahay in Xeerar ama Shuruuc badan laga soo dheegto Dastuurka oo la waafajiyo.

Tusaale ahaan, waxa aad looga hadlaa: Guryo, Warshado ay xukuumaddu ku wareejisay muwaadiniin. Waa arrin aad looga murmo. Waxay xukuumaddu ku salaysaa arrintaas qodob Dastuurka ah oo u oggolaanaya xukuumadda inay sidaas ka yeesho Hantida Qaranka haddii ay dan ka aragto

Qodobka 12aad Hantida Guud, Khayraadka Dabiiciga ah iyo Wax-soo-saarka Wadaniga ah:

1. Dhulku waa hanti guud oo ka dhaxeeya Ummadda; mas'uuliyadiisana Dawladdaa leh.

2. Daryeelka iyo illaalinta maalka iyo awqaaffa iyo hantida guud waa waajib saaran Dawladda iyo muwaadiniinta, waxaana qeexaya Xeer.

3. Xukuumaddu waxay awood u leedahay may yeelato, gacanta ku hayso, hanti­guurto ama ma-guurto ah, may iibsato, iibiso, kiraysato, kirayso, ku beddelato qiimo u dhigma ama ku samayso hantidaas tasaruf kasta oo sharciga waafaqsan.

4. Khayraadka dabiiciga ah ee dalka waxaa mas'uul ka ah Dawladda Dhexe, waxaanay qaadaysaa tallaabo kasta oo suurtagal ah si loo baadho, loogana faa'iidaysto khayraadka ku jira berriga iyo badda dalka. lllaalinta khayraadka dabiiciga ah iyo sida ugu habboon ee looga faa'iidaysan karo Xeer ayaa qeexaya. 5. Hantida guud ee lahaanshaheeda ama ka faa'iidaysigeeda loo baahdo in Ia wareejiyo waxay ku wareegi kartaa si Xeerka waafaqsan. 6. Dawladdu waxay dhiirrigelinaysaa wax-soo-saarka waddaniga sida beeraha, xoolaha nool, kalluunka, macdanta, faleenka, xabagta iyo warshadaha ku shaqeeya wax-soo-saarka waddaniga ah.

7. Sekadu waa rukun lslaamiya, habaynteedana waxaa caddaynaya Xeer gaar ah.

Dastuurku waxa uu awoodda ku takri-falka Hantida Guud uu siiyay dawladda, waxase uu ku xidhay Xeer. Xeerarkii lama hayo mana jiraan, haseyeeshee, waxa loo baahnaa in ay xukuumaddu ay soo curiso Mashruuc Sharci oo ku saabsan arrintaas oo ay Golayaashu [Wakiillada iyo Guurtidu] ansixiyaan markay ka dooddaan, taas oo Xeer lagu dhaqmo oo tafaftiran oo qeexaya habka loo marayo wareejinta mulkiyadda hantidaas, kaas oo cidina aanay ka hadasheen, lana isku eedeeyeen.

Sannadkii 2002 bishii June oo uu Mudane Daahir Rayaale Kaahin uu Madaxweyne yahay, ayaa Marxuun Axmed Jaamac Bootaan (Daaniye) oo ahaa Wasiirka Wershaduhu u soo qadimay Golaha Wasiirrada qoraal uu ku magcaabay “Privatization Policy for Somaliland.” Qoraalkaas oo uu ugu talagalay in laga curiyo Mashruuc Sharci oo loo gudbiyo Golaha Xeer-dejinta [Wakiillada iyo Guurtida].

Ma garanayo halkii uu ku dambeeyey, aniga oo ka baxay xukuumaddii sannad ka dib, waxanse hayaa nuqul qoraalkaas ah. Waxa jirta in weli loo baahan yahay sharcigaasi, si loo dhiirrigeliyo in ummaddu Sharci ku noolaato oo ku dhaqanto, taas oo mas’uuliyadda kowaad ay iska leedahay Dawladda.

Dharaaro Xusuustood: Prof. Maxamed Siciid Gees – Qeybtii 37aad.

Waar Reer Somaliland Cayilaad badanaa.” Cigaal ayaa u jawaabay oo yidhi; “Xoolihii Carabtu naga xayirtay ayaanu ku cayilnay.”

Aroos weligiiba marin hawl leh buu ku majiiraaye

Malahayn manaa baad ku noqon maalin dabadeed eh

Maantana biyihii moon miyaan xamaraw kaa miijay

Nuur Dhegay

Sannadkan cusub ee 2015 bishii hore ayaan u sodcaalay Dalka Yemen ee Gacanka Berbera inuu dhexeeyo. Baddaasi waxa la odhan jiray oo Muslimiinta iyo Carabtuba ku qoreen kutubtii hore intaan Khawaajuhu dunida maskaxda ka qabsan “Gacanka Berbera” ama “Khaliij Berbera” isticmaarkii Ingiriiska ayaa ka dhigay “Gacanka Cadan” markuu halkaas qabsaday. Waxan sii maray Magaalada Djibouti, Jamhuuriyadda Djibouti, halkaas oo aan diyaarad ka raacay. Waqtiga Duulimaadka diyaaraddu waxa uu dhammaa 45 daqiiqo ilaa Magaalada Tacis ee aan u socday.

Sida ninka tixidan gabayga ihi lehi uu uga calaacalay faraskiisa ee ugu caloolyoobay socdaalkan buurta Manaa ee Calmadaw ee Laas-qoray ku dul taal iyo durdurada moon ee uu sii jibaaxayo, isaga oo aroos dhawr jeer baaqday ku socda, ayaan anna ka caloolyoobay socdaalka Yemen ee waqtigan aniga oo sidiisa ardaadig u ahaa inankaygii u yaraa oo gabadh reer Yemen ah ay wada sheekaysteen.

Xuutiyiinta shiicadaha iyo Al-qaacidda Yemen oo ayaa ku herdamaya dalkaasi iyo cir ka soo dhaca ama darooniska Maraykanka. Labada kooxood waxa la kala socda oo ku milmay dhalliyaro Soomaali ah, taas oo iyana khatarteeda lahayd.

Waxa aan xusuustay aniga oo ka mid ahaa wefdi Somaliland ahaa oo dawladda Yemeni martiqaaday oo diyaarad Hargeysa ugu soo dirtay sannadkii 1999 bishii febarwari. Wafdiga waxa hoggaaminayey Madaxweyne Marxuun Maxamed Xaaji Ibraahim Cigaal, waxa ka mid ah Wasiirkii Arrimaha Dibadda Marxuun Maxamuud Saalax Nuur ( Fagadhe), Wasiirkii Gaashandhigga Mudane Rashiid Xaaji Cabdillaahi  iyo aniga [Maxamed Saciid Gees] oo ahaa Wasiirka Qorshaynta Qaranka iyo Xoghayihii Madaxweynaha Cabdiraxman Kubaddo.

Waxa aan gurigiisa kula barjaynay oo na martiqaaday Madaxweyne-ku-xigeenkii Yemen oo ahaa Cabdirab, Mansuur Al Hadi, oo mar dembe Madaxweyne ka noqday Yemen oo ayaan dhoweydna is-casilay markii jabhaddan Xuutiyiintu Sanca qabsatay. Isaga oo ay weheliyaan Wasiiro iyo madax kale oo dawladda Yemen ka mid ahaa.

Waxa xusud mudan xubnaha wafdigayagu waxay aad u wada yiqiineen ku hadalka afka Carabiga aanu ku kala xariifsanaanee. Sidaas darteed sheekado waxay ku socotay af-carabi. Marxuun Fagadhe oo reer Cadmeed ahaa ayaa aad uga sheekeeyey siyaasadiintii iyo abwaanadii iyo joornaalladii Yemen, gaar ahaan Cadan oo uu ku noolaa muddo badan.

Aroortii dembe waxan la kulanay oo na qaabilay Madaxweyne Cali Cabdulle Salax oo dalkaas xukumayey muddo 33 sanno ah markii xilka laga fadhiisiyey sannadkii 2011. Waxa goob-joog fadhiga ka ahaa qoladii aanu habeenkii wada barjaynay. Madaxweyne Cali Cabdulle waxa uu ka yaabay ballaadhka iyo baaxadda xubnaha wefdigayaga oo waxan ahay Marxuun Cigaal, Marxuun Fagadhe Rashiid iyo aniga [Gees]. Gedigayo waxan ahayn dad qaro waaweyn oo ciyalsan.

Waxa uu Cali Cabdule yidhi; “Waar Reer Somaliland Cayilaad badanaa.” Cigaal ayaa u jawaabay oo yidhi; “Xoolihii Carabtu naga xayirtay ayaanu ku cayilnay.” Markaas oo xoolaha Soomaaliyeed ee loo dhoofin jiray dalkeeda ay xayiraad saartay Boqortooyada Sucuudigu.

Haasawahaas ka dib waxa uu hadalkii ku soo koobay Madaxweyne Cali Cabdale “Aad ayey igu warrameen qoladaydii aad xalay la kulanteen.

 Horena waa uga war hayey Ardda Soomaal (Somaliland). Waa la socdaa horomarka aad ka gaadheen, dhinaca dawlad dhisidda iyo nabadaynta, qolada reer Konfureed (Soomaaliya) halkan ayaan madaxdooda ku qaabilay, nimankaasi ma ah kuwa dal iyo dawlad dhisaya ee waa kuwa dano gaar ah wata.

Waxan idiin sheegayaa Jaamacadda Carabta iyo dalalka ku jiraa inaanay marna oggolaanayn in Jamhuuriyaddii Soomaaliyeed ay kala go’do oo Somaliland la ictiraafo, waayo waxay taas horseedaysaa waddano badan oo Carab ihi inay kala go’aan oo aan maslaxdayada ama dantayada ahayn, sida dalkan Yemen, Ciraaq , Sudan iyo Libiya.

Sidaa darteed, talo odaynimo ayaan idin siinayaa. Idinka oo sidiinaa u dhisan sheegta Dawladii Jamhuuriyadda Soomaaliyeed ee galabtay, deeto kursiga Jaamacadda Carabta ku fadhiista, Yemen ayaa ugu horreynaysa ictiraafkiina, dalalka khaliijkana dhaqaale aad dalka ku dhisataan ayaan idiinla raadinayaa iyo ictiraaf. Arrintaas ka soo tashada oo kula noqda dalkiinii iyo dadkiinii ha ku degdegina hadda.”

Wefdigii waxa uu u sii gudbay magaalada Qaahira iyo dalkaasi Masar oo iyana martiqaaday. Habeen aanu joognay Qaahira ayaa Madaxeyne Cigaal nagu matiqaaday saddexdayadii Wasiir casho huteelka aan ku jiray. Waxa uu na warsaday sida aanu u aragnay soo jeedintii Madaxweyne Cali Cabdlle Salax ee ku saabsanayd masiirka Somaliland. Labadii Wasiir ee kale way ka gaabsadeen inay fikrad toos ah uga dhiibtaan arrintii. Anigu waa aan ku dhiiraday oo waxan u sheegay sidaan taladaasi u arkayey anoo aan hadda dib u tafatirayn (Afartayadii xog-ogaalka u ahaa arrintaasi laba ayaan ifka ku joognaa aniga iyo Rashiid Xaaji Cabdillaahi.

Hadalkayga oo dheera waxan ku soo koobayaa sidan: Haddii taladaas la inagu raaco oo aan yeelno oo la inoo ictiraafo sida Cali Cabdle sheegay, qolada konfureed waa ka hor imanayaan. Inagu sharciyadii ayaan kala wareegaynaa, wada hadla ayaa la ina odhanayaa, deeto marka aan heshiin wayno iskala taga ayaa xigta inaga oo haysana ictiraafkii dunida.

Haseyeeshee, Yemeni miisaan Siyaasadeed malaha, kafiil ka weyn ayaa loo baahan yahay haddii hawshaas la gelayo . Markii aan hadalkii iyo cashadii dhamaysanay ee qolalkii lift-ka u raacnay ayaa Marxuun Cigaal yidhi intuu xagaygii u soo jeensady. “ waa sidaad sheegatay geesaw’ sponsor’ ama kafiil weyn ayaa loo baahan yahay.”

Waqtiga sheekadaasi dhacday waxa hadda laga joogaa 16 sano, weli Somaliland cidi ma ictiraafin, Soomaaliyana dawlad dhisanweyday, hadda oo 20 kun oo ciidan ajnebi ahi ay illaalinayaan ayaa dunidu waraaba-u-taag dawlad ah loo dhisay oo la ictiraafay oo dhaqaale la siiyaa welise fari kama qodna.

Dalalkii Carabta ahaa ee uu Madaxweyne Cali Cabdule uu tilmaamay; Soodaan waa kala go’day, Ciraaq waa saddex dawladood oo dagaallamaya, Liibyaa waa gobol-gobal, Yemeni waa dildilaacday. Arrin shaqo ku leh Somaliland ma ahayn. Cali Cabdalle Saalax ka dhac xilkii weliba si fool-xun. Marxuun Cigaal iyo Marxuun fagadhe alleystee, Gees oo dhega – beelay ,iyo Mudane Rashiid oo jiifaa, ayaa joogaa. Somaliland waa tugtug leedahay itaalkeed, tol iyo tag la’aan ayaa heshay nabadda ayuun bay ka dedaashay, daryeelkii dadweynaha loo maara waa, biyo la’aan, Hargeysa waxa dadka badani dharka maydhaan oo caruurtu qubaysataa oo biyo heleen marka dooxo soo rogmado oo aad arkaysaa dharka oo dooxa hareerahiisa ku wadhan, sidii aan ahaan jirnay kontomaadkii markii habarqabaha isticmaarku joogay ee biyo meelna wadanka ka soo saari waayey. Waxbarashadii iyo daryeelkii caafimaadku waa wagash wagash. Dugsiga sare ee lagu magcaabay aabbihii waxbarashadda Somaliland Marxuun Maxamuud Axmed Cali ee Airport-ka loo sii maro, ee cid waliba aragto ayaa kuugu filan xaaladda waxbarashada dalka.

Waxa dalka intaas u dheer dibandaabyada ajnebiga, muslin iyo gaalba ay ku hayaan iyo qurba-joogta sida khaliifyada iyo wabarada hadda shiidka bilaabay. Somaliland waxay ku taagan tahay oo ka dhimanweyday cidi teelo uma dhigan eh waa qabka (Pride) beelaha dhexe ama Isaaq. Intee qab ku wadayaa haddii horumar la gaadhi waayo iyana waa su’aal?

Dhibaatooyinka iyo Caqabadaha lidiga ku ah marin u helida Cadaalada ee ka jira Waaxda Garsoorka.

Ku: Madaxwaynaha Jamhuuriyada Somaliland       -Hargaysa-

Ku: Guddida Cadaaladda Jamhuuriyada Somaliland    - Hargeysa –

Ku : Wasaaradda Cadaaladda Jamhuuriyada Somaliland  - Hargeysa – 

OG: Gudida hoosaadka Cadaalada iyo Shuruucda ee Barlamaanka JSL. - Hargaysa-

Ujeedo: Soo gudbin dhibaatooyin  iyo Caqabado lidi ku ah Marin uhelida Cadaalada oo ka jira Guud ahaan Garsoorka , Gaar ahaana Maxkamadda Gobolka Hargaysa.

                                               

Mudaneyaal:-

            Annigoo ah Garsooraha magaciisu uu hoos ku saxeexan yahay, kana mid ah Garsooreyaasha Maxkamadda Gobolka Maroodi-jeex, waxaan halkan idiinku soo gudbinayaa qoraal kooban oo aan kaga hadlayo caqabadaha ama dhibaatooyinka ka jira waaxda Garsoorka,gaar ahaan maxkamadda gobolka hargaysa,kuwaasi oo hadimo iyo turunturo  ku ah habsi-u-socodka Nidaamka Garsoor ee Maxkamadda Gobolka Hargaysa, islmarkaasina hadday sidani ku sii socdaan  ku keeni doona magac-xumo iyo dheg-xumo Waaxda Garsoorka iyo Guud ahaan Nidaamka Caddaaladdeed ee Qarankani Jamhuuriyadda Somaliland.

Mudaneyaal,waxaan  qoraalkan idiin soo gudbinayaa,anigoo ka duulaaya in dhamaan aadamaha ilaahay siiyay xuquuqo siman iyo in Dastuurka Jamhuuriyada Somaliland uu damaanad qaaday in mawaadiniinta reer Somaliland iyadoon lagu kala saarayn midabka, qabiilka, dhalashada, luqada, lab iyo dhedig, hantida, mudnaanta, afkaarta iwm, ay  sharciga hortiisa leeyihiin xuquuq iyo waajibaad siman, anigoo gudanaya waajibaadkayga Garsoorenimo ee dhawritaanka sharafta iyo magaca Waaxda Garsoorka.

Annigoo dareensan culayska uu leeyahay waajibaadka Garsoorenimo ee laysaaray,isla markaasna ogsoon xisaabta aakhiro iyo in ilaahay qof walba kala xisaabtami doono masuuliyadda iyo xilka uu ummadda u hayo, annigoo dareensan in sababta dhallinyartii jaamiciyiinta ahaa looga hawl-geliyey  waaxda garsoorka sanadihii 2011 iyo 2012 ahayd kobcinta ku dhaqanka shuruucda qaranka iyo kor u qaadista Nidaamka Caddaaladdeed ee Qaranka.

Mudanayaal, anigoo aad ugu kalsoon inaad cadaalada iga jeceshiin, dalka iyo dadkana iiga damqasho iyo lexe-jeclo badan tiin waxaan si aada idiinka codsanayaa in warbixintan aad si mugleh hoos ugu eegtaan,islamarkaasina aad xoog saartaan wax ka qabashada arimaha ay warbixintani xanbaarsan tahay.  

Warbixinta dhibaatooyinka  iyo Caqabadaha lidiga ku ah Marin uhelida Cadaalada ee ka jira Guud ahaan Garsoorka, Gaar ahaana Maxkmaddaha  Gobolka Maroodi Jeex.

1.   Hordhac

            Madaxwaynaha jamhuuriyada Somaliland Mudane Axmed Maxamed Maxamuud (Siilaanyo) waxa uu sanadii 2011 oo noqonaysa sanaduun kadib doorashadii madaxtooyada ee uu ku guulaystay ku baaqay isagoo fulinaaya balan qaadkiisii ahaa inuu wax ka qaban doono Dulmiga iyo Cadaalad darada uu Shacbiga Somaliland mudada dheer kaga cabanaayay hay’adaha garsoorka, in la qabto shirwayne qaran oo lagaga hadlaayo tayaynta garsoorka, Waxaana 14^th-16^th  bisha june ee isla sanadaasi iyadoo laga duulaayo baaqii madaxwaynaha, Hotel Ambassodor lagu qabtay shirwayne qaran oo loo bixiyay Shirwaynaha Cadaalada Iyo dib uhabaynta Garsoorka, kaasi oo ay wada jir usoo qaban qaabiyeen Wasaarada Cadaalada, UNDP iyo AWEPA (National justice and judiciary reform conference, jointly organized: BY ministry of justice, UNDP and AWEPA, HELD AMBASADOR HOTEL in 14^th -16^th ,June, 2011).

Shirkaasi qodobadii ka soo baxay waxa ka mid ahaa kuwii ugu mihiimsanaa in garsoorka lagu daro dhalinyaradii jaamicadaha ka soo qalin jabisay, iyadoo taasi la fulinaayana waxa Wasaarada Cadaalada jamhuuriyada Somaliland bishii October ee sanadii 2011 kii qaadatay afartaneeyo dhalin yaradii jaamicadaha ka qalin jabisaya, waxayna u furtay tabobar sanada iyadoo lagu tabo baraayay xirfada garsooranimo.Gudida Cadaalada Jamhuuriyada Somaliland na waxay dhankeeda iyana iyadoo fulinaysa siyaasada qaranka ee dib u habaynta Cadaalada isla sanadaasi 2011,  bishii  November  garsoorayaal u magacwaday dhalin yaro tobaneeyo ah oo dhamaantood jaamiciyiina.

Sidoo kale Gudida Cadaalada Jamhuuriyada waxay 20kii bishii December ee sannadkii 2012ka magacoowday 27 Garsoore oo kamida dhalinyartii Wasaarada Cadaaladu tababarka sanadka ah u furtay bishii October ee sanadii 2011 kii, kadib markii ay tabo barkaasi dhamaysteen

Run ahaantii talaabooyinkaasi aan sare ku xusay marka la eegaayo bilowgii qorshaha dib u habaynta garsoorka waxay ahaayeen qaar wax ku oola oo keenay natiijo wanaagsan oo dadwaynuhu ku diirsaday, balse mudo yar kadib markii xukuumada oo ahayd cida uu ka go’naa  qorsha dib u ahabayta garsoorku ay ku jeesatay horumar kale ee wadanka ka socda, waxa qorsha haasi noqday hal bacaad lagu lisay, arintii garsoorkuna halkeedi hore ayay ku noqotay,waxaana xoogaystay gadhwadeenadii dulmiga ee markii hore ka baaqsaday in la eryo, mudana iska nabaayay in seeftu la tagto, xaalkuna maanta waxa uu marayaa in subax kasta oo aanu soo shaqo tagno in dhahayagu ku dhacaan dad badan dhibaataysan,Dulmi iyo Cadaalad daro badanina ku dhacday, balse aanaan waxba u qaban karayn, ka hadalkooduna na dhaxal siiyay cadaadis badan oo nagaga yimaada madaxda garsoorka .Hadaba maanta anigoo go’aansaday in waxa dhacayaa yihiin wax aaan laga aamusi karin, waxaan madaxda sharafta leh ee warqadani tooska ugu socoto halkan ugu soo gudbinayaa warbixin kooban oo aan rabo inaan ku iftiimiyo halkay  sartu ka qudhan tay iyo halkay dhibaatooyinka garsoorka ka jira ee keenay Cadaalad darada baahsan ee dadwaynuhu had iyo jeer  garsoorka ka cabanayaan halkay salka ku hayso. Waana sidan.

2.   Dhibaatooyinka iyo Caqabadaha lidiga ku ah Marin uhelida Cadaalada ee Garsoorka ka jira.

2.1 Garsoorka oo aan dhexdiisa kala  Madax banaanayn.

            Kalmada madaxbanaani marka la maqlo waxa markaba maskaxda dadka ku soo dhacda garsoorka oo aan hay’ahadaha kale ee qaranka ka madax banaanayn, balse dhibaatada maanta ka jirtaa garsoorkeena taasi way ka duwan tahay, waxaanan qirayaa anigoo ah garsoore qaaday dacwado baan oo fulintu dhinac ka tahay in fulintu tahay cida ugu ixtiraamka badan garsoorka,jirina cid fulinta ah oo kuula soo badheedhaysa anaga wax noo xukun, balse  iyadoo ay tahay in garsoore walbaa u madax banaanaado dacwada  uu hayo maanta xaalku taasi waa ka duwan yahay, dhibaata koowaad ee jirtaana waxay tahay garsoorka oo aan dhexdiisa kala madax banaanayn oo ay gudoomiyaashu si toosa iyo si dadban ba u fara geliyaan dacwadaha garsoorayaasha kale hayaan.

Waxa dhaca in gudoomiyahaagu kuu yimaado oo uu si toosa ama si dadban kuugu tilmaamo xukunka uu rabo inaad dacwada ka gaadhid,iyadoo hadii aad si toosa uga diidid ama uu wajigaaga ka akhristo inaanad ogolayn waxa uu rabo uu la hadlaayo dhinicii uu la socday, isagoo u sheegaaya inay soo qortaan warqad cabasho ah, iyadoo ujeeda diisu tahay kaliya inuu xalaashado inuu kiiskaasi kaa wareejiyo, si uu ugu qorto cid u fulinaysa waxa uu rabo.

Sidoo kale dhamaan durisa garsoorayaasha galalka lagaga wareejiyaa waa qaar sharci daro oo aan habayaraatee meelna ka waafaqsanayn  Qod:10 X.H.C iyo Qod:29 X.H.M. arintanina waa ta keentay in daalin kastaa marka uu arko in dacwadii gebo gebo ku dhawday uu soo qoro cabasho aan xeer iyo xaqiiqa toona ku fadhiyin iyadoo ujeedadiisu kaliya tahay inuu cadaalada dib udhigo.

Arintani waxay garsoorayaashii u qaybisay laba qaybood oo kala ah, qayb u hogaansan danaha gudoomiyayaasha oo si joogta ah saxeexooda wax loogu xumeeyo iyo qayb diida amaradaasi oo Cadaawad badan loo hayo, cadaawadaasi oo kolalka qaar gaadha in gudoomiyaashu mudo kaa hakiyaan inay dacwado ku qoraan, waxaana loo sameeyaa dacaayado joogta ah.

Tani maaha dhibaato ka jirta gobolka aan joogo oo qudha balse waa mid ay ka wada dhawaajiyeen in badan oo ka mida dhalin yaradii jaamiciyiinta ahaa ee labadii sano ee u danbaysay garsoorka lagu daray,kuna sheegeen warbixin ay  bishii August, 2013                              u gudbiyeen  Gudida Cadaalada, ogna siiyeen wasaarada Cadaalada,warbixintaasi oo ahayd mid ay saxeexeen 27 garsoore.

2.2           . Jiritaanka koox qareeno ah oo Madaxda Garsoorka la saaxiiba.

             Waxa jira koox qareeno ah oo Gudoomiyayaasha Maxkamadaha iyo Garsoorayaasha qaarkood ay isku xidhan yihiin, dacwadaha ay hayaana dur duro iyo galbis ku maraan jaran jarooyinka kala duwan ee maxkamadaha. Waxa dhif iyo naadira in qareenadaasi kiisaska ay hayaan laga xukumo, iyadoo sababtu ay tahay laba arimood.

A.    Gudoomiyaasha ay saaxiibka la yihiin oo marka horeba dacwadaha u qaada ama ugu qora garsooraha  ay doortaan.

B.    Garsoorayaasha qaar kamida oo gudoomiyayaasha dartood ugu habrada.

Qareenadani badanaa way ka kiisas badan yihiin qareenada kale, waayo,  waxa yar amaba aan jirin qareen ay dadku ku doortaan kartidiisa  iyo aqoontiisa sharci, balse gudoomiyaasha ayaa yidhaa qareen hebel u taga  amaba dadka ayaa markay arkeen habdhaqanka maxkamaddha ka jira iyo in loo habrado qareenka ay gudoomiyaasha saaxiibka yihiin daydaya  qareen ay gudoomiyayaasha saaxiib yihiin.

Dhanka kale qareenadani mararka qaar waa qaar khiyaameeya dhinacyada ay qareenada u yihiin, arintani badanaa waxay dhacdaa marka iyaga iyo gudoomiyayaasha ay saaxiibka  ahaayeen danuhu iskaga dhacaan, tani badanaa waxay dhacdaa marka qareenadani ogaadaan in dhinica uu markan qareenka u yahay mooyee dhinaca kale ee ay iska soo horjeedaan uu gudoomiyuhu wax la wado. Qareenadani markay sidan oo kale wax u dhacaan si daacad nimo ah dhinacay qareenka u ahaayeen uguma doodaan oo gudoomiyayaasha ayay u waji dhigtaan, dacwadana kama tanaasulaan oo ma ogola in lacagtu ka baaqsato.

2.3            Xeer ilaalinta oo leh awoodo badan oo aan sharici ahayn.

            Iyadoo ay tahay in xiliga dacwad qaadista Xeer Ilaalinta iyo qareenada si siman loola dhaqmo oo aan la kala waynaysiin hadana waxa jira in Xeer ilaalinta si gaara loo tixgaliyo oo aan si saman doodooda loo eegin,Sidoo kele waxa jira in xeerr ilaalintu leeday awoodo badan oo ay maxkamadaha la wadaagaan awoodihii uu sharcigu u gaar yeelay maxkamadaha sida damaanad bixinta oo aad arkayso garsoorayaal badan oo wax ka waydiinaayay bixinteeda, waxa kale oo dhacda in garsoorayaal badani aanay siidaynta ku dhiiranin ila xeer ilaalintu raali ka noqoto.

2.4            Dabaqaada Xeerarka oo aad u Liita.

A.  Dacwadaha Ciqaabta ah.

            Inkasta oo xeerarka dalka u yaalaa  iyo dastuurkuba ay si wayn u ilaaliyeen xuquuqda qofka bani aadamka ah marka uu xorta yahay iyo marka uu xidhan yahayba,  maanta garsoorkeenu ma ilaaliyo xuquuqahaasi, iska daa inuu ilaaliyee isagaaba ka badha ama fududeeya dhicitaanka tacadiyada ka dhan ka ah xuquuqahaasi,Sababtoo ah.

1.     Qod: 25 aad ee dastuurka jamhuuriyada Somaliland waxa uu damaanad qaaday inaan qofna xoriyadiisa laga qaadin, hadaanu danbi faraha kula jirin ama aan loo haysanin amar qabasho oo ka soo baxay garsoore awood u leh, maanta dhamaan maxaabiista maxkamaddaha la horkeenaa marka laga reebo mid iyo laba waa qaar lagu soo qabtay sifo xaaraana oo baal marsan  Qod: 34, 35, 36,  iyo 38 X.H.C, mana jiro garsoore marka la horkeeno guta waajibaadka ay dhigayaan  Qod: 39 X.H.C.

2.    Maxaabiistaasa Maxkamadaha la horkeeno  badanaa waa qaar bahdilan oo lagu tuntay xuquuqdoodi aasaasiga ahaa. Waxa la keenaa iyagoo kaba la, qaarkoodna nigis mooyaane aanay wax kale xidhnay.Sidoo kale maxaabiistaasi marka maxkamadaha la horkeeno waxay sheegtaan in lagu sameeyay tacadiyo aad ubadan sida in askartu dishay iyo in ay dhawcisho xidhnaayeen maxkamad la’aan ( Mudo dhaaf).Qaarkoodna waxayba sheegaan in aanay hal caano maal aanay jirin cid wax u keentay oo aanay waxba cunin.Mana jiro Garsoore Qod:32 X.H.C.

3.      Marxalada oogista dacawada ka hor iyadoo ay masuuliyada iyo waajibaadka xeer ilaalinta tahay sida uu dhigaayo Qod: 70 X.HC in ay hubiyaan in danbi dhacay eedaysanuhuna yahay kii galay, haba yaraatee xeer ilaalintu masuuliyadaasi in yarna kama dabaqdo, dacawadahay Maxkamadda horkeenaan waa maxkamadduun ku riix ( Bush to the Court).

4.    Iyadoo Qod: 26 aad ee dastuurkaJamhuuriyada Somaliland dhigaayo in eedaysane kasta loo aqoon sanaado danbi laawe ilaa danbi kaga cadaado maxkamada horteeda, maanta taasi ma jirto ee qof kasta oo maxbuusa ama xafiiska xeer ilaalintu soo eedeeyay sidaasi ayuu danbiile ku yahay, dacwada ay qaadayaan garsoorayaasha in badan oo kamidina waa mid magac uyaala oo ay ku khiyaamaynayaan indhaha dadwaynaha iyo eedaysanaha, tusaale ahaan hadiiba  aad waydiiso maxbuuska uu xukumay cadaymaha la horkeenay ee uu ku xukumay waxa ay yihiin, waxa  garsoorayaasha qaar kuugu jawaabayaan, duruufaha dalka ka jira ayaa keenay in cadaymo ku filan la waayee danbiga wuu galay.Waxaana dhif iyo naadira in xafiiska xeer ilaalintu si waafaqsan Qod:110 iyo 163 X.H.C             maxkamada horteeda si shaki la’ana uga cadeeyaan in danbi dhacay, eedaysanuhuna yahay kiii galay.

5.    Iyadoo Qod: 246 X.H.C dhigaayo in aan xukunada dacwadaha ciqaabta ah la fulin Karin ilaa xukunku noqdo mid kama danbaysa, marka laga reebo marka xukunku yahay mid siidayna,. Hadaba maanta xaalku waa mid cagsiga ah oo iyadoo marka horeba yartahay in la arko qof eedaysanaha ah oo isagoo xor oo xidhnayn isdifaaca, hadana iyadoo taasi jirto hadana midhadhkaasi faro ku tiriska ah waxa xoriyada laga qaadaa marka xukunka xadhiga ah ama ganaaxa ahi sidaa ugu dhaco,iyadoon  wax tixgalina  lasiin bislaanshaha fulinta xukunka, halka dadka xoriyadooda loo celiyo oo sharcigu si cad u damaanad qaaday in ay xoriyadooda helaan isla marka xukunka xoriyad u celinta ah lagu dhawaaqo,taasi  danbe oo keentay in maxaabiista qaar labo sano kadib maxkamadda sare marka xukunku gaadho la siidaayo, iyadoo aanay jirin marnaba wax xukun ciqaaba oo ku dhacay, mana jirto wax magdhaawa oo marka danbe lasiiyaa.

6.    Iyadoo ay xaaraan tahay in eedaysanaha lagu dirqiyo ama lagu dhiiri galiyo inuu danbi qirto, haduu iskii u sameeyana ay tahay in garsooruhu usharaxo dhibta kaga iman karta iyo in danbi qirasho kastaa isaga cadayn ku tahay, iyadoo isla markaasina ay reeban tahay in wax su’aalo ah oo lagu qod qodaayo la waydiiyaa, waxa maanta maxkamadeheena ka dhaca inay garsoorayaasha qaar ku dhiiri geliyaan in eedaysanuhu qirto danbiga loo haysto iyagoo si toosa ama si dadban ugu sheegaaya in hadii uu qirto la siidayn doono amaba ciqaabta laga khafiifin doono.

7.    Waxa kale oo jirta in dacwdaha ciqaabta ah ee tashiga oo xeerku dhigaayo in eedaysanaha loo qabto qareen difaaca oo karti leh,hadiiba qareenkaasi waajibkiisa gudan waayana tahay in laba ganaaco maanta ta dhacdaa waa cagsiga oo qareenka loo qabtaa waa mid macmala oo aan marnaba gudanin waajibiikiisii ahaa in uu difaaco eedaysanaha,iyadoo ujeedada kaliya ee qareenka noocaniya loogu qabtayna  tahay in lagu xalaashado oo kaliya in fadhiga maxkmadu qabsoomo maadama aan dacwada la bilaabi karin ilaa qareen difaaca eedaysanaha la helo.

B.   Dacwadaha Madaniga ah.

Marka laga ymaaado dacwadaha ciqaabta ah ee aan sare ku tilmaamay, waxa iyana jira dhibaatooyin fara- badan oo ka tagan dacwadaaha madaniga ah oo meesha ka saaray xaqsoorkii iyo cadaaladdii laga rabay in dhinacyadu ka helaan Maxakamaddaha, waxaanan warbixintaydan ku soo qaadanayaa dhawrkan arimood ee aan hoos ku xusay:-

·         Xadhig iyo xoriyad ka qaadis:  iyadoo sharcigu u dhigay dariiq iyo nidaam cad oo loo raaco qaadista dacwadaha madaniga ah, sida ku xusan xerka Habka Madaniga, oo ay ka raabantahay xadhig iyo xoriyad kla qaadis, waxa aad arkaysaa dad badan oo Garsoorayaasha Maxakamaddaha joogaa u xidh-xidheen xuquuqo madaniya, iyadoo waliba dadkaas lagu ilaawo oo ay ku jiraan saldhigyada, iyadoo ay dhacday qaarkood inay  ilaa afar billood ku jireen.

·         Dhawrid la,aanta xaqul dacwaha: iyadoo xeerku si cad u sheegay cida leh xaqa in ay dacwooto, waxaad marar badan arkaysaa dad aan xaqa dacwada lahayn oo loo furaayo dacwado.

·         Dhawrid la,aanta shuruudaha looga baahan-yahay arjiyada dacwadaha madaniga ah: iyadoo iyana  xeer ku siuu sicad u sheegay waxyaabaha ay tahay in arjiga dacwad furashada ama arjiga jawaab celintu laga helo waxaad in badan arkaysaa arjiyo ama jawaabo aan xeerka waafaqsanayn oo dhinacyada laga aqbalaayo.

2.5            Xeerka qaar oo aan lagu dhaqmin.

Qaranka Jamhuuriyada soomaliland mudadii uu jiray waxa uu samaystay xeerar dhaqan gala oo ay waajib tahay in  maxkamaduhu  dabaqaan,balse waxa jirta in xeerar badan oo qarankani jamhuuriyada Somaliland uu samaytay aanay maxkamadaheenu wax tixgalina siinin, kuna dhaqmin,iyagoo taasi badelkeeda mudnaanta siiya xeeerarkii aynu ka dhaxalay dalkii aynu ka go’nay ee  jamhuuriyadii dimuqraadiga Soomaaliya, waxanan tusaale usoo qaadan karaa labadan xeer ee hoos ku qoran.

ü  Xeerka Saxaafada ( Xeer- LR-27/2004).

ü  Xeerka  Nidaamka Garsoorka Caruuta ( Xeer –LR-36/2007).

Caruurta khilaafta sharciga ama ku eedaysdan inay galeen faldanbiyeed waxa lagu dabaqaa dacwadahooga xeertka ciqaabta guud oo ah xeer aynu ka dhaxalnay dawladii Somaliya ee aynu Madax banaanideena kala soo noqonay,Sidoo kale Xeerka Saaxaafada oo ah Xeer gaara oo dhaqan gala oo qarankani jamhuuriyada Somaliland ugu talo galay in lagu dhaqo Saxaafada marka ay xad gudubto iyo marka lagu xad gudbaba lagu ma dhaqmo,bedelkiisana waxa la isticaalaa Xeerka Ciqaabta Guud (X.C.G) oo ah Xeer Guud oo waxii Saxaafada khuuseeya uu tirtiray Xeerka Saxaafadu   ( Xeer-27/2004).

2.6           .Xeerarka qaar oo si guracan loogu dhaqmo.

Iyadoo madaxwaynaha jamhuuriyada Somaliland  mudane Axmed Maxamed Maxamuud ( Siilaanyo) markii uu talada dalka ku guulaystay kala diray  gudidii nabad galyada, hadana waxa ilaa hada maxkamaddaha ka jira adeeg u dhigma amaba ka sii liita kii ay qaban jireen Gudida Nabad Gelyadu. Waxa jira in wigii hal mar ama laba jeer maxkamadda gobolka hargaysa la horkeeno dhalin yar badan oo ciyaalo iskuula kuwaasi oo si wada jira ugu eedaysan xeerka Nabad Gelyada (Xeer-LR-51/2012), iyadoo ujeedada ay xeerkan booliska iyo xeer ilaalintu ugu soo eedeeyeena ay tahay in ay ka muquurtaan waajibka ah in danbi dhacay, eedaysanayaashuna yihiiin kuwii galay iyo in fursad loo siiyo eedaysanayaasha in ay isdifaacaan, maxkamaduhuna marka la horkeeno ma gutaan waajibaadkoodii garsoor ee bilayska iyo xeer ilaalinta ayay garab istaagaan.

Xeerkani cida qudha ee loo isticmaalaa maaha ciyaala iskuula ee iyana waxa xeerkan si ba’an loogu dhibaateeyaa caruurta darbi jiifka ah ee marka horeba la dayacay masuuliyadii ahayd in la dayac tiro.

2.7           .Samaynta Ganaax Sharci daro ah.

Dhalin yarta aan sare ku sheegay in iyadoo aan la kala saarin xabsiga loo diro, kololka qaarna waxa dhacda in dhamaan lagu xukumo lacag ganaaxa, arintani waxay leeday laba halisood, waa ta koowaade waxa dhacaysa in danbiile khatari ka faa’daysto oo uu si dhib yar u baxo, ta kalena waxay tahay in mid aan waxbaba galin awoodiisa dhagaalena aad u hoosayso lagu xukumo ganaax aanu mutaysan.tan danbe waxay keentaa in dhalinyarada in badan oo kamidi markay Cadaalad waayeen ay cuqdadi gasho,yidhaahdaana kol hadii marlayba lagu ganaaxayuun ha lagu ganaaxo adoo wax sameeyay, sidaana uu ku galo danbiyo aanu markii hore geli jirin.

3.   Talo soo jeedin.

Mudanayaal waxa kale oo aan halkan idiinku soo gudbinayaa dhawr arimood oo aan is idhi xal lagaga gudbo dhibaaatooyinkaasi ayay noqonayaan hadii la sameeyo waana sidan.

1.     Ugu horayn in la sameeyo gudi ka madax banaan madaxda garsoorka oo qiimeeya xukunada garsoorayaashu gaadhaan si look ala ogaado garsooraha gudanaaya waajibaadkiisa iyo ka aan gudanayn.

2.    In la sameeyo nidaam sugan oo garsoorayaasha lagula xisaabtamo.

3.    In dib loo qiimeeyo qorshahii Dib uhabaynta garsoorka, si loo ogaado waxa ka hir gay iyo waxaan ka hirgalin.

4.    In wasaarada cadaaladu samayso qareeno karti iyo aqoon lehoo difaaca eedaysanayaasha loo haysto dacwdaha ciqaabta ah.

5.    In qareenada dacwadaha gelaaya la kala shaandheeyo oo ruqsada qareenimo la siiyo cida u qalanta.

6.    In la sameeyo xabsi lagaga maarmo saldhigyadan ay maxaabiista cid laawaha ahi ku cunta beelayso amaba saldhigyada loo qoondeeyo giraam ay siiyaan maxaabiistaasi.

4.   Gunaanad.

Mudanayaal dhibaatooyinkani aan sare ku sheegay waa qaar caqabad ku ah in Mawaadiiniinta reer Somaliland garsoorka ka helaan garqaadis xaqsoora, sidoo kalena waa qaar dhalin kara dhibaatooyin waxyeeleeya qaranimadeena, waayo, cadaaladu waa shayga qudha ee amniga xoojin kara.

Sidaasi darteed waxaan si xushmad iyo sharafle idiinka codsanayaa in warbixintani aad si mugleh hoos ugu eegtaan,islamarkaasina aad xooga saartaan wax ka qabashada arimaha ay warbixintani xanbaarsan tahay. 

Allaa Mahad Leh

Jamaal Xuseen Axmed (Mandeela)_____________________

Garsooraha Maxkamadda Gobolka Hargaysa.